بروز رسانی خرداد ۱۴ام, ۱۳۹۶ ۷:۰۹ قبل از ظهر
کتابخانه الکترونیکی ، دیجیتالی و مجازی: فرق ها و شباهت ها
کتابخانه الکترونیکی دیجیتالی و مجازی: فرق ها و شباهت ها
بانک کتاب
بانک کتاب ایرانیان
● مقدمه
کتابخانه به لحاظ سنتی مخزنی از اطلاعات است ، مکانی که جویندگان اطلاعات جهت پیدا کردن جواب سئوال های خود به آنجا مراجعه می کنند . این نوع کتابخانه به وسیله عناصر فیزیکی، مانند : مکان( حاوی : ساختمان و موقعیت ) ، اعضاء ، کارمندان و موجودی ، تعریف معین می شود. منابع فیزیکی اکثرا محدودیت هایی را به کتابخانه مراجعین تحمیل می کنند آنها نیاز به فضا وهزینه دارند ، فرسوده می شوند جهت دستیابی مجبور به حضـور فیزیکی در محل کتابخانه هستیم .
اندازه انبوه اطلاعات و انتشارات به تبع آن کمبود محیط کتابخانه ها ومراکز اسناد، همچنین نقش رایانه در صنعت نشر سبب ظهور انقلابی در این صنعت شدو کتابداران، اطلاع رسانان و متخصصان فن آوری اطلاعات به فکر کوچک کردن محمل های اطلاعاتی افتادند . حاصل این حرکت تولید میکروفیلم جالب ها میکروقیش ها حتی میکروفیلم زیبا های رایانه ای درنهایت لوح های جمع و جور نوری بوده است ، تا در فضا صرفه جویی به عمل آید و همچنین اندازه بالای اطلاعات درکمترین زمان ممکن در اختیار استفاده کنندگان قرارگیرد. پیشرفت هایی که در سال های اخیر در زمینۀ فناوری اطلاعات به وقوع پیوسته است، حاوی نرم افزار های کتابخانه ای و بانک های اطلاعاتی مخابرات ارتباطات راه دور ، پیدایش اینترنت ، اینترانت به پدیدار شدن امکانات انتقال اطلاعات مانند مصرف از پست الکترونیکی تصویر ی و حتی انتقال اطلاعات از طریق وب وبسایت ،بازبینی ی مهم در زمینۀ دسترس پذیری به این مواد را میسر کرده است. امروزه فن آوری اطلاعات بر اطلاع رسانی احاطه دارد وهم اکنون ما شاهد تحولات تغییرات مهم در خدمات کتابخانه روش های ارائه اطلاعات و کاربر د فن آوری اطلاعات در جامعه هستیم . از عبارت تأکید بیشتر بر نیاز مصرف کنندگان دسترسی مستقیم آنها به اطلاعات الکترونیکی در قالب دیجیتالی است . در واقع کتایخانه نقش خیلی مهمتری در چرخه انتقال اطلاعات پیدا کرده است . فن آوری اطلاعات بر نحوه های ذخیره و بازیابی اطلاعات ، تأثیر داشته است . از مهمترین ویژگی آن به کارگیری رایانه نرم افزار های کتابخانه ای است .ورود فن آوری به کتابخانه ها کتابخانه های سنتی را دستخوش تحول کرده زمینه را جهت ظهور کتابخانه های اتوماتیک الکترونیکی ، دیجیتالی ومجازی فراهم کرده است .
● قبلی ه تحقیق
مطالعات انجام شده در درون کشور
کوشا(۱۳۸۲)، در مطلب با عنوان” کتابخانه دیجیتالی چیست؟ “به متون پژوهی تعاریف ارائه شده در منابع کتابداری و اطلاع رسانی در رابطه با کتابخانه دیجیتالی می پردازد و به این نتیجه می رسد که از دیدگاه کتابداران ی می توان مدعی ایجاد کتابخانه دیجیتالی شد که سیاست های اطلاع رسانی ، خدمات ، عملکرده ای مورد انتظار از یک کتابخانه در محیط غیر دیجیتالی به صورت سازمان یافته اهمیت را به دست آورده باشد . در غیر این صورت نظر ما نیز با دیگاه متخصصان علوم رایانه که کتابخانه دیجیتال را نظام ذخیره بازیابی اطلاعات پیشرفته تلقی می کنند فرق ی نخواهد داشت.
پناهی(۱۳۸۲)، در تحقیق با عنوان “کتابخانه مجازی فرق های آن با کتابخانه های الکترونیکی دیجیتالی” به این نتیجه می رسد که کتابخانه های سنتی در سیر تاریخی و طبیعی خود به کتابخانه های اتوماتیک الکترونیکی دیجیتالی و در نهایت به کتابخانه های مجازی تغییر پیدا کرده است امروزه کتابخانه مجازی غایت خدمات کتابخانه ای و اطلاع رسانی محسوب می شود . عاصمی (۱۳۸۲) نیزدر تحقیقات به نتایج مشابهی دست یافته بود.
حسن زاده(۱۳۸۲)، در پزوهش خود با عنوان” فرایند کار کتابخانه مجازی ( ساختار ، محتوا، شیوه عمل مدیریت)”. فرایند گرد آوری دسترس پذیر ساختن و ارائه اطلاعات در کتابخانه مجازی را به منظور آشنایی با آموزش کار مراحل پردازش اطلاعات در کتابخانه های مجازی بیان می نماید و پارت های عمده یک کتابخانه مجازی را شرح می دهد.همچنین داوودیان (۱۳۸۲)و غیاثی(۱۳۷۷) هم درتحقیق به نتایج مشابهی دست یافته بودند.
حسن زاده (۱۳۸۱)، در پژوهشی با عنوان ” کتابخانه های دیجیتال : طرزکار، ساختار و کتابداران و اطلاع رسانان آینده” عوامل زمینه ساز ایجاد کتابخانه های دیجیتال و نحوه عملکرد آنها را مورد کنکاش قرار داده دور نمایی مختصر از آینده کتابداران در ابن عصر تحول را به عکس کشیده است . قاضی میر سعید (۱۳۸۱) نیزدر تحقیقات خود به نتایج مشابهی رسیده بود.
طاهری(۱۳۸۱)، در ارزیابی با عنوان “کتابخانه ملی : دیجیتالی یا سنتی” با نگاهي اجمالی به نسل های مختلف کتابخانه ، بیشتر به نسل چهارم و پنجم یعنی کتابخانه های دیجیتالی کتابخانه های مجازی پرداخته است خصوصیات ی آنها بمخصوص کتابهای الکترونیکی را مد نظر دارد در انتها همزیستی کتابخانه سنتی دیجیتالی را جهت کتابخانه ملی توصیه می نماید .
● مطالعات انجام شده در خارج از کشور
ریسو[۱](۲۰۰۱)، در تحقیق درباره وی ژگی های کتابخانه مجازی، بعد از تعریف کتابخانه مجازی ذکر ویژگی ها معایب چنین کتابخانه ای بیان می نماید که در ایجاد کتابخانه مجازی هفت وهله را می بایست پشت سر گذاشت که عبارتند از: فرایند تصمیم گیری ،مهارت ها روش های جدید جهت کارمندان کتابخانه، نصب و تست ایجاد ساختاری جهت سازماندهی و دسترسی به منابع تبلیغ بازاریابی منابع آموزش فرد ان ارزیابی. او همين طور قدیم حال و آینده کتابخانه مجازی را در تحقیق خود مورد تحلیل قرار می دهد.
شارما و ویشواناتان[۲](۲۰۰۱) در مطلب ای با عنوان” کتابخانه های دیجیتالی : توسعه و چالش ها” به بیان برخي از موارد در حوزه کتابخانه های دیجیتالی می پردازند و توصیه اتی را به منظور غلبه بر این موارد به منظور عملکرد موثر تر کتابخانه های دیجیتالی ارا ئه می نمایند این اهداف عبارتند از: شناسایی روشهای عملی جهت غلبه بر موارد ی که در راه تبدیل کتابخانه های سنتی به دیجیتالی به وجود می آیند، معرفت نقش کتابخانه های دیجیتالی برای ایجاد دانش جهان ی قابل دسترس ، ارزیابی امکانات مشارکت خصوصی برای تامین منابع مالی و آدم یوجستجوی راههایی برای ایجاد بیشتر شدن بدون وقفه کتابخانه های دیجیتالی . آنها همين طور بیان می کنند تا زمانی که ما نتوانیم به فاصله تکنولوژیکی که بین کشورهای در حال توسعه گسترش یافته وجود دارد غلبه کنیم، جهان ی شدن مفهوم دیجیتالی میسر ناست .
ذاگالو،سوساپینتو و مارتینو[۳](۲۰۰۱)، در مطلب ای با عنوان “کتابخانه مجازی بر طبـق پروتکل زد ۵۰/۳۹”، نظامی در حال گسترش به نام کتابخانه مجازی را توصیف می کنند .در طراحی این نظام ، پیشرفت های اخیر در حوزه فهرست های مجازی مدنظر قرار گرفته اند . آنها هدف اصلی این نظام را اصلاح کیفی مفید ی اطلاعات بازیابی شده توسط کاربر نهایی تضمین سطح بالایی از قابلیت عملیاتی با فرد دهای دیگر بیان کرده اند.
مارچیونی نی[۴] (۲۰۰۰) در مقاله ای با عنوان ” بررسی کتابخانه های دیجیتالی “، کتابخانه دیجیتالی را کتابخانه ای ذکر می نماید که که در آن بین منابع چاپی و مجازی پیوند برقرار شده است ، به جمله دیگر اومعتقد است که عناصری غیر مجازی و مجازی با یکدیگر پیوند می خورد . متسون و بونسکی[۵] (۱۹۹۷) در تحقیقات به نتایج مشابهی دست یافته بودند.
مارکوم[۶] (۲۰۰۳)، در پژوهش با عنوان ” ملزوماتی برای آینده کتابخانه ها ی دیجیتالی “، بیان می نماید که کتابخانه های دیجیتالی آینده می بایست سه ویژگی کلی داشته باشند :۱ داشتن مجموعه جامعی که جهت تحقیق ، روش و یادگیری مفید باشد.۲ می بایست به راحتی برای تمام انواع کاربر ان چه افراد مبتدی چه افراد با تجربه در دسترس باشند.۳ باید توسط افراد کارشناس مدیریت و مراقبت شوند. او در ادامه بیان می نماید که حق مؤلف و منابع مالی از مهمترین موانعی می باشند که بر سر راه دیجیتالی کردن کتابخانه ها و جود دارند.هانتر (۲۰۰۳)[۷]، هم در زمینه آینده کتابخانه های دیجیتالی به نتایج مشابهی دست یافته بود.
تنانت[۸](۱۹۹۹)،در مقاله ای با عنوان “کتابخانه الکترونیکی ، کتابخانه دیجیتالی کتابخانه مجازی”بیان می نماید که هم کتابخانه الکترونیکی و هم کتابخانه دیجیتالی می توانند کتابخانه مجازی باشند ،.در صورتی که اگر فقط به صورت مجازی باشند . یعنی کتابخانه ای به مفهوم واقعی وجود نداشته باشد . او همين طور بیان می نماید که یک کتابخانه مجازی می تواند حاوی منابع موادی از چندین کتابخانه مجزا باشد که در فضای مجازی با استفاده از رایانه و شبکه های رایانه ای سازمان یافته و قابل دسترس است .
ویند[۹](۱۹۹۶)، در تحقیقی در زمینه کتابخانهمجازی ، بیان می نماید که، کتابخانه مجازی پیشنهاد ی است بالقوه به منظور حفظ مراقبت حافظه جمعی بشر در شکل رقمی که می تواند در تأمین منابع مورد نیاز مشتریان از طریق نظام های پیوسته دسترسی به اطلاعات در شبکه های جهان ی مکانی موثر باشد.آنجلو(۲۰۰۱)، هم عقاید مشابهی دارد.
● کتابخانه الکترونیکی
کتابخانه الکترونیکی کتابخانه ای است که حاوی مواد خدمات الکترونیکی است .مواد الکترونیکی می تواند تمام مواد دیجیتالی را حاوی شود ( مثل مجله الکترونیکی کتاب الکترونیکی و…)همين طور اشکال مختلف آنالوگ ها را که جهت مصرف از آنها نیاز به الکتریسیته است نیز حاوی می شوند .. جمله کتابخانه الکترونیکی به طور ضمنی بدان مفهوم است که فرایندهای اصلی کتابخانه، به طورمهم می بایست ماهیت الکترونیکی شوند بدیهی است با اهمیت ترین نحوه تحقق این امر مصرف وسیع از رایانه برای دسترس پذیرکردن خدماتی چون نمایه داخـل خطی امکانات کاوش بازیابی متن کامل بایگانی اتوماتیک سوابق و تصمیم گیری مبتنی بر رایانه است. یک شاخص مهم کتابخانه الکترونیکی ، حرکت آگاهانه به سوی استفاده وسیع از رسانه های الکترونیکی جهت ذخیره ، بازیابی و ارائه اطلاعات است و به معنای آن است که کتابخانه های الکترونیکی اطلاعات را به شکل الکترونیکی یعنی در قالب لوح های جمع و جور یا دستیابی از طریق اینترنت فراهم آورند . استفاده شبکه ای از پایگاه های لوح جمع و جور از خصوصیات ی مهم کتابخانه های الکترونیکی است . چنانچه چه در این کتابخانه ها از رسانه های الکترونیکی مصرف وسیع ای می شود ، اما کتاب های متعارف در کنار انتشارات الکترونیکی حضورخواهد داشت . به همین ترتیب کتابداران کتابخانه های الکترونیکی هم یاری قابل ملاحظه ای در خصوص موضوعات کتابخانه ای می کنند، در عین حال گاهي از درخواست های روزمره ای که کتابداران به آن ها رسیدگی می گنند اتوماتیک می شود و به وسیله رایانه جواب داده می شود .
تحول به سوی کتابخانه الکترونیکی نیاز به گسترش خصوصیات ی تغییراتی دارد که عبارتند از:
استاندارد کردن داده ها دسترسی به فایلها از راه دور ، ایجاد ارتباط و ترکیب فایلها ، دسترسی به فایلهای مختلف زیاد از پایانه مصرف تعاونی روزافزون از فایلهای مشترک ، عدم تداوم فایلهای کم و بیش تکرار ی محلی و متعدد، توانایی بیشتر در استفاده ازفایل های رایانه ای کار با فایلها ، افزایش آسیب پذیری در مساوی شکست های فن آورانه .
جهت گسترش کتابخانه ای با اسناد الکترونیکی نیاز به اصولی در کتابداری که با اصول موجود مفرق باشد نیست بلکه مانند کاغذ میکرو فیلـم ها ، پیروی از استانداردها جهت پیشرفت با اهمیت زیاد است . اسناد الکترونیکی می بایست به شکل استاندار باشند برای فهرستنویسی آنها هم استانداردهایی مورد نیاز است جهت انتقال اسناد الکترونیکی به قالب های ارتباطی نیاز داریم . پس مفهوم کتابخانه الکترونیکی به زیر ساختی پرنرخ و مهم از ظرفیت محاسباتی ذخیره سازی داده ها ارتباطات راه دور نیازمنداست که به نوبه استفاه خوب یت آمیز آن به تخصص و خبرگی احتیاج دارد.
● کتابخانه دیجیتالی
کتابخانه دیجیتال کتابخانه ای است که مواد وخدمات دیجیتالی را حاوی می شود . مواد دیجیتالی مورد هایی هستند که از ظریق وسائل شبکه های دیجیتالی ( دودویی) ذخیره پردازش انتقال داده می شوند. خدمات دیجیتالی خدماتی ( کمک های ارجاعی ) هستند که منابع را به صورت دیجیتالی از طریق شبکه های رایانه ی تحویل یا ارائه می دهند . کتابخانه های دیجیتالی در واقع مجموعه هایی می باشند که امکانات لازم را جهت گزینش ، سازماندهی، دسترسی ، تفسیر انتقال نگهداری انجام و تضمین دوام مجموعه آثار دیجیتالی فراهم می آورند به نحوی که این منابع از نظر اقتصادی هم برای مصرف به وسیله گروه معین یا مجموعه ای از گروه ها، قابل دسترسی باشد.
محتوای کتابخانه های دیجیتال حاوی منابع اطلاعاتی در قالب الکترونیکی (متن صوت، عکس ، ویدیو ) که برخي از آن ها شاید به صورت تجاری از ناشران عرضه کنندگان منابع پایگاه های اطلاعاتی خریداری شوند .نمونه های الکترونیکی منابع چاپی موجود در کتابخانه ها که می توانند کتابها مجلات ومنابع دیداری شنیداری ، نسخ خطی ، نقشه ها غیره باشند . منابع اطلاعاتی با کیفیت بالا ویژه ای که از طریق محیط اینترنت قابل دسترس هستند یا حتی متعلق به مجموعه کتابخانه های دیگر در محیط وب باشند . این کتابخانه ها ، مؤسسات سازمان هایی می باشند که منابع مختلف حاوی منابع آدم ی تجهیزات مورد نیاز برای ارائه خدمات کتابخانه ای مثل فهرست نویسی رده بندی، اطلاع رسانی ارتباطات بین کتابخانه ای ، مواد راهنمای ی ، منابع کتابخانه ای دیگر خدمات را با استفاده از شبکه های پرسرعت ، مهیا می سازند .
کتابخانه های دیجیتالی به معنای جایگزین کتابخانه های سنتی نیستند ، بلکه بیشتر یک بخش الحاقی آنها محسوب می شوند. سه دلیل وجود دارد که جهت چه کتابخانه های دیجیتالی نسبت به کتابخانه های سنتی از ویژگی ها ی زیادتری برخوردارند : اول اینکه با وجود انواع روشهای جدید برای ذخیره سازی اطلاعات وداده ها،کتابها ونشریات به تنهایی به هیچ وجه جهت فراهم کردن داده های کتابخانه امروزی کافی نمی باشند .دوم اینکه یکی از وظایف مهم کتابخانه ها آرشیو ها در همه جهان تضمین حفظ مراقبت اسناد ومطالب تاریخی است .. سوم اینکه باخلق کتابخانه های دیجیتالی که در اینترنت وجود دارند ، اطلاعات از هرسوی جهان برای هرفردی که به اینترنت دسترسی داشته باشد فراهم است .
● ویزگی های کتابخانه های دیجیتالی
کتابخانه ها ی دیجیتالی در واقع چهرۀ دیجیتال الکترونیکی کتابخانه های سنتی هستند .پس ،مجموعه ها ومنابع سنتی چاپی دیجیتالی را همزمان درکنار هم حاوی می شود.
کتابخانه های دیجیتالی حاوی منابع دیجیتال که در خارج از مرزهای فیزیکی کتابخانه قرار دارد می شود .
کتابخانه های دیجیتالی دیدی کلی از همۀ اطلاعات موجود در کتابخانه، بدون در نظر گرفتن نوع یا فرمت آنها در اختیار کاربر قرار می دهد .
کتابخانه های دیجیتالی مانند کتابخانه های سنتی خدمات را به گروه های مخصوص ای از فرد ان ارائه می دهند. با این فرق که در این کتابخانه ها،فرد ان ممکن است در هر نقطه یا بخشی از شبکه قرار داشته باشند.
کتابخانه های دیجیتالی نه تنها به کتابداران مجرب ماهر نیاز دارند ، بلکه به خدمات متخصصان رایانه و شبکه محتاج هستند .
کتابخانه های دیجیتالی می توانند به منابع و کتاب های ویژه منحصر به شخص حتی نسخ خطی دسترسی داشته باشند امکان استفاده از آنها را در اختیار فرد ان بگذارند.
در این کتابخانه ها چندین فرد در آن واحد از منبع ویِژگزینشه می توانند مصرف کنند.
در کتابخانه های دیجیتالی ، رابطه مستقیم یا رودررو بین کتابدار و فرد نهایی وجودندارد.
اخیرا گروه های تحقیقاتی و متمرکز مختلف ی بر روی توسعه و اصلاح کتابخانه های دیجیتالی کار کرده اند . برخي از این گروه ها که مرکز اصلی آنها در ایالات متحده است عبارتند از: فدراسیون کتابخانه های دیجیتالی ((DLF:digital library federation ، شورای منابع کتابخانه ای اطلاع رسانی (CLIR: councilon library and information resource) ابتکار کتابخانه های دیجیتالی مشترک (DLI: joint digital librariaries initiative) که تحت سرپرستی بنیاد علوم ملی نمایندگی پروژه های تحقیقاتی پیشرفته و ناسا قرار دارد و نظراتی را راجع به علت وجودی کتابخانه های دیجیتالی ارائه می دهد.برخي از نظرات آنها عبارتند از :
کتابخانه های دیجیتالی برای جایگزین شدن کتابها و کتابخانه های فعلی طراحی نشده اند بلکه بیشتر مکمل آنها می باشند .
خوانندگان و فرد ان کتابخانه ها در حال تغییر عادات هستند ، منابع اطلاع رسانی نو مثل ویدیوها دیسکهای جمع و جور از عبارت رسانه های معروف و عامه پسند شده اند
وقتی می توانید یک دیسک ضبط شده را نسبتا به طور مستقیم از نویسنده یا خالق اثری دریافت نمایید ، جهت چه از کاغذ چاپی مصرف بکنید ؟ ضمن اینکه نرخ چاپ اکثرا بالاتر است
کتابخانه های دیجیتالی دسترسی سریع و موثر به اطلاعات را فراهم می سازند.
ایجاد دسترسی بیشتر شعار کتابخانه های دیجیتالی است
موارد ی که درباره کتابخانه های دیجیتال وجود دارند عبارتند از :
۱) استاندارد جهان ی برای روش سازماندهی اطلاعات در کتابخانه های دیجیتالی
۲) راهنمای نیروهای کتابخانه ای جهت چگونگی انتقال اطلاعات به اشکال دیجیتالی مقرون به صرفه برای ارتقا قابلیت دسترسی و حفظ ومراقبت اطلاعات
۳) حق مالکیت آفرینش های ذهنی و حق تألیف مطالب انتشار در اینترنت از طریق کتابخانه های دیجیتالی
فراداده[۱۰] مسئله دیگری است که برای ایجاد کتابخانه های دیجیتالی مرکزیت دارد.فراداده، داده هایی است که محتوا و ویزگی های جزء ویِژگزینشه را در کتایخانه دیجیتالی نشان می دهد .فرا داده در کتابخانه های دیجیتالی خیلی مهم است زیرا کلیدی برای بازیابی منبع و استفاده از هر مدرکی است . از طرف دیگر فقدان استانداردهای معمول فراداده که به طور ایده آل برای استفاده در بعضی از متون ویِژگزینشه تعیین می شوندموانع دیگری را بر سر راه دستیابی و مصرف از اطلاعات در یک کتابخانه دیجیتالی یا دریک طرح همموزیک کتابخانه دیجیتالی بوجود می آورند.
● کتابخانه الکترونیکی کتابخانه دیجیتالی
کتابخانه های الکترونیکی گام فراتر از کتابخانه های اتوماتیک ، و کتابخانه های دیجیتالی گام فراتر از کتابخانه های الکترونیکی هستند . در کتابخانه های الکترونیکی حضـور فیزیکی پر رنگ تر از کتابخانه های دیجیتالی است این کتابخانه ها شبیه کتابخانه های سنتی و اتوماتیک ساختمان تجهیزات ، قفسه ها ، منابع و کتابدار است و به همانروش های اتوماتیک و سنتی سازماندهی اداره می شود. فرق آن با کتابخانه های سنتی در این است که این کتابخانه ها مواد غیر چاپی مثل فیلم دیدنی میکروفیلم زیبا ، میکروفیش انواع لوح های بصورت فشرده منابع مشابه نیز است . در این کتابخانه ها ارائه خدمات به صورت سنتی اتوماتیک است هم به صورت شبکه ای و دیجیتالی منتها مصرف از ارتباطات شبکه ای دیجیتالی در آن نوپاست اکثرا بازیابی اطلاعات در آن از طریق شبکه مکانی انجام می شود.
اما در کتابخانه های دیجیتالی حضـور فیزیکی خیلی کمرنگ شده است و تعداد منابع چاپی در آن به میزان خیلی کمی است اما ، خود این منابع چاپی نیز ابتدا دیجیتالی شده ، بعد به فرد ان ارائه می گردد . در این کتابخانه ها ارائه خدما ت به طور کلی اتوماتیک و دیجیتالی است و کاربر ان از طریق شبکه های ارتباطی به منابع دیجیتالی ذخیره شده در این کتابخانه ، دسترسی یافته و از ان بهره مند می شوند . نقش کتابدار واسط در اینجا زیاد کمرنگ است بیشتر جنبه روش ی مشاوره ای دارد.
● کتابخانه های ترکیبی یا پیوندی
کتابخانه هایی هستند که در وهله گذر از سنتی به دیجیتالی اند و بخشی از مجموعه شان به صورت چاپی و سنتی وبخشی به صورت دیجیتالی است در واقع بخش زیادی از مخزن آنها سنتی است ولی ارائه خدمات و سیـستم های امانت کاوش ، رزرو و حتی پارت ی از پاسخگویی به سئوال ها هم از طریق شبکه کتابخانه اینترنت یابقیه رسانه های مدرن انجام می گیرد . در این نوع کتابخانه ها مواد را با اسکن کردن وارد آرشیو الکترونیکی کرده بطور اتوماتیک نمایه سازی و از طریق رابط ها بر روی اینترنت و یا اینترانت در دسترس علاقه مندان و پزوهشپرهزینه قرار می دهند و تجهیزات مورد نیاز جهت این نوع کتابخانه ها عبارتند از : دستگاه اسکن ، پایگاه اطلاعات ، رابط ، شبکه یا محمل اطلاعاتی مثل اینترنت اینترانت ایستگاه های کاری کاربر ان و…
کتابخانه ترکیبی ، فن آوریها یی را در ذهن متصور می سازد که حاصل پیشرفت های نوین پروژه های کتابخانه الکترونیکی مجازی یا دیجیتالی هستند .در واقع کتابخانه هایی هستند که قسمت اعظمی از مجموعه آنها سنتی است در کنار آن ارائه گاهي از کار های کتابخانه حاوی فهرست نویسی سازماندهی، سیستم امانت و مرجع و غیره به صورت رایانه ی است بعضا ارائه خدمات مرجع وجست وجوی مطالب تحقیقی از طریق اینترنت یا بانکهای اطلاعاتی رایانه ی انجام می گیرد .
● کتابخانه مجازی
کتابخانه های مجازی با ظهور فن آوریهای نو با استفاده از اینترنت به پدیدار شدن د.این کتابخانه ها امکان دستیابی به فهرست ها و پایگاه های اطلاعاتی را فراهم می سازند محققان را به سوی منابعی که به سختی پیدا می شوند هدایت می کنند ارائه تمام این خدمات به طور شبانه روزی در هفت روز هفته از طریق وب وب سایت های آنها انجام پذیر هستند .بدون اینکه از نظر فیزیکی به مکانی جهت مراجعه فرد جهت درخواست دسترسی به اطلاعات نیاز باشد.
یک کتابخانه مجازی ، مجموعه سازمان یافته ای از پیوندها به اسناد پروگرام ها ، تصاویر پایگاه ها ی داده ای و… در شبکه یامجموعه ای از شبکه های رایانه ای است . هدف کتابخانه مجازی این است که کاربر ان را در پیدا کردن اطلاعات مورد نیاز از طریق منابع موجود در پایگاه های کتابخانه یاری کرده و وظایف مجموعه سازی، دسترس پذیر ساختن اشاعه را انجام می دهد.صفت مجازی بیشتر به فقدان بعد مکانی این نوع کتابخانه اشاره دارد این نوع کتابخانه ها وجود فیزیکی نداشته روی شبکه های رایانه ی ایجاد شده و در دسترس مراجعان قرار می گیرند. بدین خاطر کتابخانه های نامرئی هم نامیده شده اند.
کتابخانه های مجازی نمونه بارز بیشتر شدن توانایی انسجام پروتکل های سرویس دهنده /سرویس گیرنده است که دسترسی به اطلاعات موجود در شبکه اینترنت را ممکن می سازد . کتابخانه های مجازی اولیه در واقع فهرستی از پیوندهای ارتباط به مساله ویِژگزینشه بودند که توسط کتابداران جمع آوری می شدند تا فرد ان را تا حدودی در پیدا کردن اطلاعات مورد علاقه یاری کنند. با بیشتر شدن کردن و گسترش پیدا کردن میزان اطلاعات موجود، نگهداری و مدیریت آنها هم مساله تر می گردد.
از دیدگاه سنتی کتابخانه مکانی است ک در آن حافظه جمعی بشری ذخیره شده است . کتابخانه مجازی هم چنین فرد دی دارد اما مدارک در کتابخانه مجازی به شکل رقمی مراقبت می شوند. دیگر کتابخانه نیاز به مکانی فیزیکی جهت آنکه فرد جهت درخواست و دسترسی به اطلاعات به آنجا مراجعه نماید ندارد برای مثال بر روی وب جهان ی در محیط اینترنت فرد قادر به دسترسی به کتابخانه های مجازی از طریق مساله است .و در این کتابخانه شخص می تواند کتب مدارک مورد نیازش را بیابد مساله ها به صورت الفبایی تنظیم شده اند و فرد می تواند از بین فهرست های بلند،مساله مورد علاقه اش را دقیقا انتخاب به گنجینه ای از مواد در آن زمینه دسترسی پیدا نماید .منطق این کار آن است که شرایط لازم جهت دسترسی یکسان به آثار بزرگ جهان ی فراهم شود . کتابخانه های سازمانی وعمومی تأثیر و نقش مهمی در ترقی کتابخانه های مجازی داشته اند . با مصرف از شبکه ها این نوع کتابخانه ها می توانند فهرست موجودیهای را برای بقیه کتابخانه های مشابه دسترس پذیر نماینداز طریق نظام امانت بین کتابخانه ای مشتریان می توانند کتابها ومدارک مورد نیازشان را بدون مراجعه بهبقیه کتابخانه ها دریافت کنند مشتریان همچنین می توانند منابع مورد نیازشان را با استفاده از وسائل هایی نظیر پایگاه های داده، از کتابخانه ای مجاز ی دریافت کنند.بقیه انواع خدمات خویل مدرک نظیر تهیه و تولید آنی مدرک پایگاه های داده متن کامل در کتابخانه های مجازی قابل عرضه است . از جنبه نظری مشتریان می توانند اقلام مورد نیازشان را نسبتا آنی دریافت کنند .
خدمات اطلاعاتی که بوسیله کتابخانه های مجازی عرضه می شوند را می توان بر اساس سطح دسترسی فرد ان به سه دسته عمده تقسیم کرد:
۱) خدمات اطلاعاتی که جهت عموم فرد ان قابل دسترسی بهره برداری هستند مثل خدمات مرجع . همين طور اطلاعاتی که برای گروه قرار می گیرند اکثرا حاوی : اطلاعات توصیفی چکیده منابع اطلاعاتی راهنماهای استفاده از کتابخانه روش نحوه جستجو در پایگاه های اطلاعاتی کتابخانه وشبکه اینترنت می شوند.
۲) خدمات و اطلاعاتی که جهت فرد ان شرایظ ویِژگزینشه قابل دسترسی هستند ( مثل کاربر انی که کد کاربر ی می باشند و یا فرد انی که از مراکز ویژه ای با وب سایت کتابخانه رابطه برقرار می کنند) . دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی تمام متن مقالات همه منابع اطلاعاتی مجموعه نظیر : کتاب های الکترونیک انتها نامـه ها، گزارشات تحقیقی ،…. در این گروه قرار دارند.
۳) خدمات مرجع همان گونه که در کتابخانه های سنتی از مهمترین خدمات کتابخانه ای محسوب می شوند، درکتابخانه های مجازی نیز از بحث انگیزترین خدمات اطلاع رسانی می باشند .خدمات مرجع الکترونیک از لحاظ روش ارائه به دو گروه عمده ، خدمات مرجع همزمان و خدمات مرجع غیر همزمان تقسیم می شوند.
خدمات مرجع غیر همزمان: آن دسته از خدماتی می باشند که در آن خدمات مرجع با اندکی تآخیر نسبت به درخواست ارائه می شوند.پست و نمابر از وسائل های سنتی عرضه خدمات مرجع غیر همزمان می باشند که در محیط های اطلاعاتی غیر الکترونیک از دیر باز به کار گرفته می شده اند.در محیط های اطلاعاتی نوین عرضه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی متداول ترین پایه ای ترین شکل خدمات مرجع است.
خدمات مرجع همزمان : آشناترین و قدیمی ترین شکل خدمات مرجع همزمان است . خدماتی است که به صورت چهره به چهره در بخش مرجع کتابخانه ها ارائه می شوند.عرضه خدمات مرجع به طور همزمان و بدون تأخیر در کتابخانه های مجازی ،همـواره فکر کتابداران را به خود مشغول تهیه و تولید است. در این میان فیلم دیدنی کنفرانس[۱۱] گفتگوهای محاوره ای[۱۲] از جالب ترین روش ها برا ی رابطه مستقیم با کاربر و ارائه خدمات مرجع همزمان بوده اند .از بین دو نحوه فوق خدمات مرجع همزمان از طریق فیلم دیدنی کنفرانس به نیازهای فنآورانه از قبیل :پهنای باند ، رابطه شبکه ای سریع آنی ، دوربین های فیلـم یی و… د رحال حاضر رواج کمتری دارد . گفتگوی محاوره ای در مقایسه با فیلـم کنفرانس نیاز به تجهیزات کمتری دارد با سهولت بیشتری قابل عرضه است .(داوودیان ،۱۳۸۲).
● موارد کتابخانه های مجازی
مصرف از کتابخانه ها ی مجازی و منابع موجود در آن موارد ی نیز دارد .برای استفاده از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه ها ی مجازی وجود رابطه اینترنتی لازم است و اگر امکان دسترسی به اینترنت وجود داشته باشد، داشتن مهارت جست وجو و بازیابی اطلاعات به صورت موثر ضروری است. زیاد ی از فراگیران فاقد مهارت های ضروری جهت جست وجوی اطلاعات مورد نظر خود هستند . در اینجا نقش کتابداران کتابخانه های مجازی ، شفاف می شود که در آن با هدایت مشاوره اطلاعاتی ، به فراگیران در به دست آوردن و استفاده از منابع اطلاعاتی مورد نیاز خود ، یاری می رسانند .بعضی دسترسی به منابع اطلاعاتی کتابخانه ها ی مجازی با موانع مالی مواجه می شود باید در مساوی دریافت اطلاعات نرخ ای را پرداخت کرد . مسئله دیگر امنیت اطلاعات موجود در کتابخانه های مجازی است . حفاظت از منابع اطلاعاتی موجود تعریف سطوح دسترسی تأمین امنیت این منابع از عبارت موارد ی است که باید آنها را در نظر گرفت.( اصنافی ،۱۳۸۴)
ریسو(۲۰۰۱)، بیان می نماید که معایب کتابخانه ها ی مجازی بیش از ویژگی ها ی چنین کتابخانه هایی است .اما به عقیده او با پیشرفت فن آوری این موارد از بین خواهند رفت . او می گوید در حال حاضر معایب کتابخانه های مجازی حاوی موارد زیر است :
فرد ان جهت کالاها مختلف می بایست رمز گذشتن های مفرق ی را به خاطر بیاورند.
حوزه پوشش در دسترس بودن آرشیو ها، اکثرا محدود است .
اکثرا ٌ موارد انتقال چاپ مطالب با مساله رو به رواست .
زمانی که محصولات هم به صورت مجازی و هم به صورت چاپی مراقبت می شوند، در نرخ ها صرفه جویی نمی کردد..
تمام منابع به شکل دیجیتالی در دسترس نیستند.
محدودیت هایی برای چگونگی مصرف از کالاها از کارگزار ی به کارگزار دیگر وجود دارد.
کتابخانه های مجازی جهت قابل دسترس بودن ، به شبکه های رایانه ی نیاز دارند.
برای فرد ان امکان اینکه منابع را درمقابلشان بگسترانند و از آنها به طور اتفاقی استفاده کنند و جود ندارد
کاربر ان در استفاده از کتاب ها آسان تر هستند .
● خصوصیات ی کتابخانه مجازی
ازنظر الریخ (۱۳۸۲)[۱۳]خصوصیات ی کتابخانه مجازی عبارتند از:
۱) حضـور بر روی اینترنت: اینترنت به عنوان مکانی که دستیابی به فهرست همگانی پیوسته را توصیه می نماید یا به عنوان مکانی که خدمات کتابخانه ای سنتی را(هنوز به صورت کاملا فیزیکی ) معرفی می نماید مورد مصرف قرار می گیرد . در اینجا کتابخانه منتظر مراجعه کننده می ماند تا خدماتی که به روی اینترنت عرضه می شود را کشف کرده و پس جهت استفاده از آنها به کتابخانه مراجعه نماید .
۲) ارائه مجموعه ها به صورت مجازی
کتابخانه آن دسته از منابعی را که نسبت به آنها ( عموما در مورد منابع قدیمی و تاریخی ) کنترل محتوایی دارد به شکل الکترونیکی تبدیل و به صورت الکترونیکی در اختیار مراجعه کنندگان قرار می هد .مجموعه ها بر روی سرویس گرهای کتابخانه فیزیکی دارند کتابخانه مسئولیت مدیریت آنها یعنی فراهم آوردن فضای ذخیره الکترونیک ، بازاریابی در دسترس قراردادن آنها را بر عهده دارد .
۳) ارائه مجموعه های مجازی
این بخش در آینده ارزش بیشتری خواهد یافت بیشتر شدن انفجار آمیز اطلاعات در شکل الکترونیکی آن ، پیدا کردن چیزی که شخص از بین همه اطلاعات در جستجوی آن است را مساله می سازد.( فراموش نکنیم که اشکال چاپی و الکترونیکی اطلاعات همراه ما خواهند بود).همان گونه که در کتابخانه ها ی سنتی منابع از بین تولیدهای ناشران گزینش می شدند و رابطی تهیه و تولید می شدکه به وسیله آن مراجعین قادر به پیدا کردن منابع مورد نیازشان بودند .در محیط پیوند یافته اینترنتی و چاپی هم بدون توجه به قالبی که اطلاعات در آن وجود دارند تقاضاهایی بسیار زیاد ی جهت داشتن وسائل هایی جهت یاری به پیدا کردن هرگونه اطلاعات مورد نیاز وجود خواهد داشت.موتورهای جست وجو و اتاق های مذاکره ممکن است کمک مناسبی جهت این کار باشند اما آنها قادر نیستند همه اطلاعات مورد نیاز را برآورده سازند.این جا مکانی است که مهارت های پیشرفته کتابداران به عنوان رابط های آدم ی بین مصرف کنندگان و تولید کنند گان اطلاعات عمل می کنند که در آینده ارزش بیشتری نیز خواهند یافت .
۴) سرویس دهی به مراجعه کننده مجازی در جهان ی مجازی
بر روی اینترنت بدین مفهوم است که ما در هر حال ارائه خدمات در بازار بین المللی جهت همه افرادی هستیم که منابع را یافته یا به آنها نیاز دارند. مراجعه کننده به طور بالقوه هر کسی و در هر جای جهان می تواند باشد فقط مختص مراجعه کننده سنتی ما نیست . از آن جایی که نمی دانیم، مراجعه کننده ما کیست در کجا قرار دارد درحال استفاه از خدمات چه کتابخانه ای است. این امر منبع موارد مدیریتی جهت کتابخانه ها خواهد بود. پس ضروری خواهد بود کتابخانه ها محدودیت های دستیابی معین ی را در مورد مراجعه کنندگان مجاز آنها یا جهت جستجوی اشکال پشتیبانی ها ی مالی برقرار نمایند.
۵) به کارگیری کارکنان مجازی
فردی که به نیازهای مراجعه کننده مجازی در حال پاسخگویی است ارزش ی ندارد که به طور فیزیکی در کتابخانه های مختلف داشته باشد. درست همان گونه که نیازی نیست خدمات تلفنی شرکت ها بر روی وبسایت کمپانی آورده شود ، درصورتی که آن می تواند در هر جای جهان نصب و راه اندازی شود . بنابران قابل تصور است که اشویِژگزینشه در حال پاسخگویی به کاربر ان مجازی در هر جایی باشند ضروردتی ندارد که کارکنان مؤ سسه فراهم آورنده رابط مجازی جهت پاسخگویی به مراجعه کننده در محل کار حاضر باشند . با ادغام بهره برداری از تسهیلات کارکنان بر روی شبکه همه کتابخانه های مشارکت کننده به طور چشـم گیری می توانند قابلیت خدمات ویِژگزینشه خودشان را بدون اضافه کردن به تعداد کارکنان واقعی ارتقا دهند.کارکنان از عبارت مهمترین منابع کتابخانه به شمار می آیند ضروری است که بطور کامل تر موثر تری نسبت به آن چیزی که در قدیم وجود داشته به کار گرفته شوند.
یک کتابخانه مجازی برای رسیدن به اهداف نیازمند بخش های عمده ای است از عبارت :
مرکز همآهنگ ی، ویراستاری جمع آوری قبلی ه ها، قبلی ه ها طرح منطقی مراقبت واتوماتیک سازی . (۱۹۹۹,Green).
۱) مرکز همموزیک ی
یک گره در شبکه به عنوان مرکزی همآهنگ در کتابخانه عمل می نماید همچنین شاید این کار بین چندین مرکز و یا گره تقسیم شود. نقش اصلی مرکز و یا مراکز همموسیقی ی پردازش داده های جمع آوری شده است و همين طور اگر کتابخانه مجازی پایگاه داده ها هم داشته باشد ، آنها به طور معمول بوسیله مرکز همموزیک ی نگهداری می گردد .
۲) ویراستاری
کتابخانه مجازی در مدیریت وهمموزیک ی داده ها توسط گروهی از ویراستاران اداره می شود که شاید یک گروه یا بیشتر باشند . هر ویراستار مسئول موضوع واگذار شده و یا محدوده ویِژگزینشه کاری خود است . همچنین ویراستاران موضوعی ویراستار همموسیقی کننده نیز وجود دارد که بر ادغام کردن مدخل های اطلاعاتی نظارت می نماید . وی اکثرا در مرکز همآهنگ ی کار دارد. به طور کلی وظایف بخش ویراستاری عبارآزمایش از:
نظارت بر جستجوهای اتوماتیک
بررسی موارد دریافت شده
ویراستاری فرم های ارسال اطلاعات از طریق پست الکترونیکی و یا وب
تولید و ساخت و تعیین مدخل های مرتبط
بررسی کیفیت اطلاعات وارد شده
نظارت بر فرایند ارزیابی ادغام اطلاعات
ایجاد نماها[۱۴]
پاسخگویی به پرسش های فرد ان
۳) جمع آوری قبلی ه ها
اصل تقسیم کار اصل مهم در عملکرد کتابخانه مجازی است . در واقع ویراستاران بایستی حداقل کار را جهت قبلی ه های خودشان انجام دهند سه نحوه عمده برای گرد آوری قبلی ه ها اضافه کردن به مجموعه کتابخانه مجازی وجود دارد :
دستی : جمع آوری مستقیم قبلی ه ها بوسیله ویراستاران
ارسالی یا غیرفع ال : ارسال قبلی ه ها بوسیله فرم های معین از طریق وب یا پست الکترونیکی بوسیله فرد ان و علاقه مندان
گرد آوری فعال : از طریق جستجوگـران اتوماتیک مثل : web walkers,worms,spidersو… انجام میگیرد.
۴) قبلی ه ها
قبلی ه های مراقبت شده در کتایخانه های مجازی اکثرا اطلاعات کافی جهت شناسایی منابع اطلاعاتی هستند . این اطلاعات می تواند درباره مکان شکل قبلی ه باشد.چنانچه قبلا اشاره شد بخشی از قبلی ه ها بوسیله ویراستاران و بخشی بوسیله فرم ها گرد آوری می شوند.درمورد بخشی از قبلی ه ها که بوسیله ویراستاران گرد آوری می شوند . ویراستاران با تبعیت از قالب مورد استفاده در کتابخانه ، اطلاعات مورد نیاز را شناسایی ومنابع اطلاعاتی مناسب را تهیه و تولید و ارا ئه می دهند.زمانی که اطلاعات به صورت ارسالی و توسط فرم ها جمع آوری می شود این فرم ها بایستی حداقل مورد های زیر باشند:
نشانی منبع در اینترنت
عنوان ماده اطلاعاتی
توصیف مختصر درباره ماده اطلاعاتی
نحوه ارتباط دسترسی به نگهداری کننده سایت
نام
آدرس پست الکترونیکی
جزئیات نمایه سازی
کلید کلمه ها
اصطلاحات تخصصی
و تاریخ ارسال قبلی ه .
۵) طرح منطقی[۱۵]
کتابخانه های مجازی برای دسترس پذیر ساختن اطلاعات موجود در مجموع ه خود ، آنها را نمایه سازی می کنند برای این کار شیوه های مختلف ی ارائه می گردد .
در طرح منطقی کتابخانه های مجازی برای بازیابی اطلاعات از دو شیوه اصلی مصرف می شود:
الف) جستجوی قبلی ه ها که توسط بخش جستجوی پایگاه داده های موجود انجام می شود پروگرام جستجو با دریافت جمله جستجوی فرد ، کلمه های موجود در آنها را با کلید وازه های داده های موجود در پایگاه داده ها تطابق داده مدرک مرتبط و مناسب را بازیابی می نماید .
ب) جستجو بوسیله نماها[۱۶] . کتابخانه مجازی می تواند نماهایی از اطلاعات را فراهم آورد و آنها را به شکل مجموعه و زیر مجموعه ای از قبلی ه ها به صورت سلسله مراتبی ارائه دهد تا گام به گام از کل به جزء بر طبـق تقسیم درختی مورد های کاربر را به اطلاعات مورد نیاز خود روش ی نماید .
۶) مراقبت
کتابخانه های مجازی از یک فرایند زنجیره ای ارتباط به پیروی می کنند که در طی آن داده ها گرد آوری پردازش ، نگهداری ارائه می گردد . این فرایند دارای یک نظام ورودی/خروجی است که چرخه مهم وارده ها صادره ها را تشکیل می دهد.
۷) اتوماتیک سازی
اتوماتیک سازی هر چه بیشتر کتابخانه های مجازی ، امری مطلوب است و این کار تا میزانی با مصرف از برنامـه های مدیریت محتوای وب ، سایت ها و شبکه ها بر آورده می شود
کتابخانه مجازی با خدمات ارزشمند ی که فراهم می نماید سبب گرایش و انس بیشتر مردم با کتابها و رایانه ها وفن آوری اطلاعات می شود و این گرایش پشتوانه تأمین کننده خدمات بعدی است .این حرکت گام زیاد مهمی در نظم دادن به اطلاعات است و از بی نظمی اطلاعات که مساله بزرگ کشورها پیشرفته در این زمینه است از هم اکنون پیشگیری خواهد کرد.در کتابخانه مجازی فاصله بین جویندگان و پدید آورندگان اطلاعات نسبتا به صفرمی رسد .
کتابخانه مجازی دو سرویس عمده را ارائه می دهد: سرویس های کتابخانه ای سرویس های فروشگاهی در سرویس های کتابخانه ای جویندگان و مراجعان از طریق رایانه خط تلفن وارد کتابخانه شده و به بررسي کتابها می پردازند. این سرویسبخصوص در رابطه با کتابهای مرجع خیلی کار آمد است . ولی در سرویس فروشبعضی مراجعان می توانند وارد کتابخانه شده با استفاده از امکانات وسیع جستجو، کتاب مورد نظر را پیدا کرده و آن را خریداری نمایند وخرید کتاب ها تاحدود زیاد ی بوسیله خود سیـستم انجام می شود .
تأمین کتاب جهت کتابخانه مجازی با مصرف از امکانات فن آوری اطلاعات بسیار زیاد آسان تر صورت می گیرد. و از آنجا که این کتابها مجازی هستند سالانه میلیون ها دلار در منابع ملی ( کاغذ فیلـم زینک، قوت آدم ی حمل ونقل، چاپ …) صرفه جویی می شود.
بر خلاف کتابخانه های فیزیکی برای کتابخانه مجازی و محل کلمات بی مفهوم هستند . اطلاعات موجود در این گنجینه عظیم در همه روزهای هفته در همه ساعات شبانه روز در دسترس است . قلمرو این کتابخانه هیچ حد و مرزی نمی شناسد، حتی در نقاطی که دسترسی به خطوط تلفن ممکن نیست با استفاده از تلفن های همراه می توان از آن بهره مند شد.
در کتابخانه مجازی محیطی برای ارائه طرح های نو در نظر گرفته می شود . این محیط بین نخبگان کشور و جویندگان آنها اعم از دستگاه های دولتی سرمایه گذاران بخش خصوصی رابطه برفرار می نماید . و این همچنین ایجاد جهش در فرایندتوسعه ، غبار رخوت وسستی را از اندیشه های خلاق پویا و بزرگ خواهد زدود و در آنها ایجاد شور و حرکت خواهد نمود .
● کتابخانه مجازی و کتابخانه الکترونیکی
با توجه به مباحث قدیم می توان به فرق های بین کتابخانه مجازی و کتابخانه الکترونیکی اشاره کرد:
۱) منابع کتابخانه الکترونیکی حاوی منابع چاپی غیر چاپی از قبیل فیلـم میکروفیلم دیدنی ، میکروفیش، انواع لوح جمع و جور منابع اینترنتی است . در حالی که کتابخانه مجازی ، فاقد هر نوع ماده ملموس ، خواه چاپی خواه غیر چاپی است.
۲) کتابخانه الکترونیکی درست مانند کتابخانه سنتی و اتوماتیک دارای ساختمان ، تجهیزات مکان منابع فیزیکی است لی کتابخانه مجازی کتابخانه ای بدون دیوار بدون منابع و موجودیت فیزیکی است.
۳) در کتابخانه الکترونیکی ، کاربر می تواند به محل کتابخانه مراجعه نماید و از خدمات و منابع آن چه به شکل چاپی چه به شکل غیر چاپی استفاده نماید ولی مراجعه کاربر به کتابخانه مجازی معنا ندارد و فرد ان فقط از راه دور و از طریق شبکه های ارتباطی می توانند به منابع آن دسترسی داشته باشند .
۴) در کتابخانه الکترونیکی ، کتابدار همان نقش واسط بین فرد ان منابع اطلاعاتی را دارد ولی در کتابخانه مجازی فقط بین تولید کننده اطلاعات دریافت کننده آن رابطه برقرار می شود به همین دلیل به کتابدار در نقش واسط نیازی نیست.
۵) کتابخانه الکترونیکی کتابخانه ای است که نه تنها دستیابی به منابع مجموعه را فراهم می آورد بلکه دستیابی به منابع دیگر مجموعه ها را ممکن می سازد . اما کتابخانه مجازی هر چند می تواند دسترسی به منابع دیگر مجموعه ها را فراهم سازدولی دارای منابع و مجموعه ویِژگزینشه نیست.
۶) مصرف می شود. پس کتابخانه مجازی خود از چندین کتابخانه الکترونیکی تشکیل می شود که در محیط مجازی و در یک شبکه دیجیتالی منابعاشان را به اشتراک می گذارند.
● کتابخانه مجازی کتابخانه دیجیتالی
فرق های بین کتابخانه مجازی کتابخانه دیجیتالی عبارتند از :
۱) کتابخانه دیجیتالی کتابخانه ای است مشابه کتابخانه های سنتی با این فرق که منابع آن در فرمت دیجیتالی است . این بدان معناست که کتابخانه های دیجیتالی مانند کتابخانه ها ی سنتی ساختمان تجهیزات ، کتابدار در نقش واسط ، منابع فیزیکی مجموعه ویِژگزینشه است و تنها فرق آن با کتابخانه های سنتی درنوع مواد ( دیجیتالی بودن آن ) و در نتیجه قابلیت مصرف از آن در شبکه ، بدین ترتیب امکان دسترسی از راه دور به این منابع است . در حالی که کتابخانه مجازی کتابخانه ای بدون دیوار بدون منابع فاقد کتابدار در نقش واسط است.
۲) در کتابخانه دیجیتالی ، استفاده از اطلاعات الکترونیکی به عنوان یک بخش از مصرف کل مرتبا در حال بیشتر شدن و مصرف از منابع چاپی به عنوان بخش از مصرف کل در حال كم شدن است . به مفهوم هنوز آن فرمت چاپی و حضـور فیزیکی کاملا رخت بر نبسته است . می توان گفت کتابخانه دیجیتالی یک گام فراتر از کتابخانه الکترونیکی یک گام عقب تر از کتابخانه مجازی است .
۳) ویژگی عمده کتابخانه دیجیتالی دسترسی به آن ، از هر مکان در هر زمان است که از این حیث درست مانند کتابخانه مجازی است . ولی این دسترسی محدود به مجموعه ای ویِژگزینشه است که این مجموعه حتی احتمالا دارای اسنادچاپی هم باشد ( هر چند که این اسناد ابتدا به فرمت دیجیتال تبدیل شده بعد مورد مصرف قرار می گیرند) و در محل ویِژگزینشه گرد آوری شده و از محل ویِژگزینشه ارائه خدمات می شود ( برای راحتی درک این مساله می توانید یک کتابخانه سنتی را در نظر بگیرید که به جای فقسه هایی از کتاب، دارای قفسه هایی از منابع دیجیتالی است که در محل ویِژگزینشه گرد آوری شده می تواند در شبکه ها قرار گرفته و از راه دور نیز بازیابی شود. اما کتابخانه دیجیتالی همچنین مجموعه به دیگر مجموعه ها هم دسترسی دارد) ، اما کتابخانه مجازی در واقع ” یک مرکز ارجاعی پیوسته” است که پیوندهایی را به وب سایت های مجموعه اشیای اطلاعاتی مرتبط ، فراهم می نماید . گروهی از سایتهای مرتبط ، و پیوندهایی به آن وب سایت ها یا نشانی های اینترنتی است . در واقع کتابخانه مجازی به خودی فاقد منابع مجموعه مکان ویِژگزینشه است منابع اطلاعاتی آن گرد آوری نشده است در همه جهان وسیع است . به مفهوم منابع کتابخانه مجازی ، همان منابع کتابخانه های الکترونیکی دیجیتالی هستند کتابخانه مجازی فقط ارجاعات به آنها را فراهم می نماید .
۴) هم کتابخانه الکترونیکی هم کتابخانه دیجیتالی می توانند کتابخانه مجازی باشند . در صورتی که چنانچه فقط به صورت مجازی باشند، به این معناست که کتابخانه ای به مفهوم واقعی ( کتابخانه ای دارای منابع و ساختمان تجهیزات فیزیکی ) وجود نداشته باشد . به عنوان مثال یک کتابخانه مجازی می تواند حاوی منابع و موادی از چندین کتابخانه مجزا باشد که در محیط مجازی با مصرف از رایانه و شبکه های رایانه ای سازمان یافته قابل دسترس است.
پانوشتها:
[۱] Riccio
[۲] Sharma &Vishwanathan
[۳] Zagalo,Sousa pinto,Martins
[۴] Marchionini
[۵]Matson & Bonski
[۶] Marcum
[۷] Hunter
[۸]Tennant
[۹] Wind
[۱۰] Metadata
[۱۱] Video Conference
[۱۲] Text Chat
[۱۳] Ulrich
[۱۴] views
[۱۵] Logical design
[۱۶] View
منابع فارسی:
آنجلو، باربارا(۱۳۸۱)”. کتابخانه مجازی چیست؟”، مختاری حیدر، کاما ۳(۱۴و۱۵): ۳۷ ۳۵.
اصنافی، امیررضا(۱۳۸۴).”یادگیری الکترونیکی چیست جیگاه کتابخانه های مجازی در ین فریند کجاست ؟”،فصلنامـه کتاب۳(۶۳):۱۴۸ ۱۳۸.
الریخ ، پاول .اس.(۱۳۸۲)” گامی بزرگ به سوی کتابخانه مجازی : ارزش کتابخانه مجازی جهت کتابخانه های عمومی “.نوروزی یعقوب .پیام کتابخانه ، ۱۳(۱و۲):۶۸ ۶۰.
باکلند، مایکل . کتابخانه های آینده .ترجمه بابک پرتو . تهران: نشر کتابدار،۱۳۷۹.
پناهی ، سیروس (۱۳۸۲). ” کتابخانه مجازی و فرق های آن با کتابخانه های الکترونیکی دیجیتالی”، فصلنامـه کتاب ، ۱۴(۲):۱۰۶ ۹۹.
جاینت، نیک: لاو، دریک . “کتابخانه های الکترونیک : مرور”. صباغی نژاد زیور. مجله الکترونیکی نما، ۳(۳) .دسترسی از طریق:http://www.irandoc.ac.ir/e journal.htm
حسن زاده محمد .(۱۳۸۲)” فرایند کار یک کتابخانه مجازی ( ساختار ، محتوی ، روش عمل و مدیریت) “، کتابدرای و اطلاع رسانی ، ۶ (۱): صفحه ۲۲ ۱۱.
حسن زاده محمد(۱۳۸۱) ” کتابخانه های دیجیتال : نحوه کار ساختار و کتابداران و اطلاع رسانان آینده”.پیام کتابخانه ۱۲(۳و۴): ۴۷ ۴۲.
داوودیان ، فرشته (۱۳۸۲). تحول خدمات اطلاع رسانی در کتابخانه های مجازی .پیام کتابخانه ،۱۳(۱و۲):۱۶ ۵.
زاگالو،
طاهری، طاهره.(۱۳۸۱)”کتابخانه ملی :دیجیتالی یا سنتی”. فصلنامـه کتاب، ۱۳(۴):۱۳۱ ۱۲۴.
عاصمی ، عاصفه.(۱۳۸۲) “کتابخانه دیجیتالی، کتابخانه الکترونیکی وکتابخانه مجازی( فرق ها شباهت ها و میزان همپوشانی) ، پاپیروس، ۳ .
علیپورحافظی،مهدی:نوروزی،یعقوب(۱۳۸۲).”خدمات مرجع از راه دور در کتابخانه های مجازی “،فصلنامـه کتاب،۱۴(۱):۹۶ ۸۷.
غیاثی، حمید رضا.(۱۳۷۷) “کتابخانه مجازی به عنوان طرح ملی “. کتاب ماه.
قاضی میرسعید، جواد: غفاری سعید.(۱۳۸۱)”کتابخانه دیجیتالی”، کاما،۳(۱۴و۱۵): ۲۴ ۱۸.
کاردان نشاطی ، محمد(۱۳۸۲).کتابخانه های دیجیتالی ( مجموعه مقالات).تهران :چاپار.
“کتابخانه مجازی آشنایی با یکی از کاربر دهای (world wide web)وب جهان گستر “(۱۳۷۴)، رایانه ، ۶(۴۷) شماره:۸۳ ۸۲.
کوشا، کیوان(۱۳۸۲).”کتابخانه دیجیتالی چیست؟”، پاپیروس:۶ ۱.
زاگالو،سوساپینتو، مارتینو(۱۳۸۳).”کتابخانه مجازی بر اساس پروتکل زد۵۰/۳۹”.غلام ،فاطمه.فصلناممه کتاب،۲(۵۸):۲۰۰ ۱۹۴.
“نقش کتابخانه دیجیتالی دراطلاع رسانی”(۱۳۸۲)،پیام نیرو، ۱۰ :۷۷ ۷۶.
نبوی،فاطمه(۱۳۸۴).کتابخانه دیجیتالی .مبانی نظری ،محتوا،ساختار،سازماندهی،استاندردهاو هزینه ها( همراه با نگاهي به گاهي کتابخانه های دیجیتالی خارجی داخلی ).مشهد: سازمان کتابخانه ها ، موزه ها مرکز اسناد آستان قدس رضوی ،۱۳۸۴.
ویند، روبرتجی.(۱۳۷۶)” کتابخانه مجازی مفهوم ها آن : عزم یت به فراسوی سنن ” ، کولائیان ، فردین . پیام کتابخانه ۷(۲):صفحه ۹ ۶.
منابع لاتین:
Borgman,Christinel.”What are digital libraries? competing visions”Information processing and management,۳۵(۱۹۹۹):۲۲۷ ۲۴۳.
Green, David G.(۱۹۹۹).”Proposed operation of a virtual library”[online] available: http://ces.iisc.ernet.in/hpg/cesmg/virtual.html
Hunter,Karen(۲۰۰۳).”The future of digital libraries”The journal of academic librarian ship :۲۹(۵):۲۷۵
Ricco,Holly M.(۲۰۰۱).”Features the virtual library past, present & future” [online] available:http://www.llrx.com/features/virtuallibrary.htm
Marchionini,Gray(۲۰۰۰).”Evaluating digital libraries:A longitudinal and
multifacetedview”Library Trends,۴۹(۲):۳۰۴ ۳۳۳.
Marcum,Deanna۲۰۰۳).”Requirements for the future digital library”.The journal of academic librarianship,۲۹(۵):۲۷۶ ۲۷۹.
Matson,Lisa.Dallape and Bonski,David J(۱۹۹۷).”Do digital libraries need librarians? an expriemental dialog”online november.
Oppenheim,C;Smithson,D.(۱۹۹۹)”What is the hybrid library?”. Journal of information science:۹۷ ۱۲.
Sharma, R.K. and Vishwanathan, K.R. Digital libraries: development and challenges Library Review, ۲۰۰۱, vol. ۵۰, no. ۱, pp. ۱۰ ۱۶(۷)
Tennant,Roy.”DigitalV.ElectronicV.VirtualLibraries”.[online].available:http://sunsite.berkely.edu/mydefinitions.html.
Ttravica,Bob(۱۹۹۹).”Organizational Aspects of the virtual library: A survey of academic libraries”.Library and information science research,۲۱۹۲):۱۷۳ ۲۰۳.
Viles,Anne.(۱۹۹۹)”the virtual refrences hinterview:equivalencies”..[online]. Available: http://www.ifla.org/VII/dg/dgrw/dp۹۹۰۶.htm.
Woolery,Emily.(۲۰۰۱)”The virtual library:going beyond traditional service”.[online]. Available:
http://techdevents.org/teched ۰۱/proceedings/Woolery/teched/۲۰p
