بروز رسانی تیر ۲۹ام, ۱۳۹۷ ۸:۲۰ قبل از ظهر
فرهنگ نگاری، ترجمه و زبان فارسی
در منــابع ترجمه پــژوهشی و در كلاس های ترجمه به دانش جویان و ترجمه آموزان پیشنهاد می كنن
utranslateI
ترجمه مقاله,ترجمه مقاله انگلیسی,ترجمه مقاله به انگلیسی,utranslateI
د كه متون ادبی كلاسیك فارسی یا داستان و رمان بخوانند تا تسلط آن ها بر زبان فارسی بیشتر شود، ولی به نقش و خاصیت ی مواجهه ی ترجمه با متن مهم که چندان اشاره ای نمی كنند. مواجهه ی ترجمه با متن مهم که یكی از شاخه های متن شناسی مواجهه ای است در زبان آموزی ،روش ترجمه ترجمه پژوهی، معرفت ادبیات، کمک به فرهنگ نگار، یاری به عبارت سازی کلمه گزینی معادل یابی نقش بس سازنده ای دارد . این مقاله به طرح ارزیابی این مورد می پردازد و ضمن آوردن نمونه هایی از ترجمه ها و متن مهم آن ها نكاتی درمورد ی خواص واژگانی نحوی این كار و نقش آن در یادگیریآموزش های ترجمه بیان می كند.
واژگان كلیدی: مواجهه ی ترجمه با متن اصلی ، متن شناسی مواجهه ای، زبان آموزی،شیوه های ترجمه، ترجمه پژوهی، فرهنگ نگاری، ادبیات، عبارت گزینی.
مواجهه ی ترجمه با متن اصلی چیست و چه خواص ی دارد؟ در منابع ترجمه پژوهی ودر كلاس های ترجمه به این مورد اشاره نشده است، در حالی كه نقش بسیار زیاد كارسازی در روش زبان و ادبیات ترجمه نیز در فرهنگ نگاری عبارت سازی و کلمه گزینی دارد . در این مقاله ابتدا ضرورت و ارزش این كار را ارزیابی می كنیم و پس به استناد به نمونه هایی از ترجمه های غزلیات حافظ و مثنوی مولوی نیز فرهنگ مساوی های ادبی (صالح حسینی ۱۳۸۰ ) موارد ی از موارد واژگانی و نحوی ای كه با استفاده از نمونه های فوق و منابع و اطلاعات دیگر می توان آن ها را حل كرد می آوریم .
۱٫ خواص مواجهه
دركلاس های ترجمه به ما گفته اند و ما هم به دانش جویانمان گفته ایم كه : آثار ادبی كلاسیك فارسی بخوانید تا فارسی یاد بگیرید تا كلامتان قوت گیرد و بهتر ترجمه کنـید ؛ داستان رمان بخوانید تا فارسی تان قوی شود و … . دكتر غلامحسین یوسفی (۲۰۵ – ۱۳۶۳:۱۷۷ ) این مطلب را به تفصیل بیان كرده و صالح حسینی ( ۲۷- ۱۱ : ۱۳۸۰ ) بر این نكته تاكید كرده است .او گفته های غلامحسین یوسفی را كه نظر خودش هم هست چنین خلاصه كرده است :
دكتر غلامحسین یوسفی در مطلب ی محققان ه ی خود « خاصیت انس با زبان فارسی در ترجمه» ، یكی از اصول مهم ترجمه را فارسی دانی مهارت مترجم در زبان فارسی گفته اند . از نظر ایشان احراز ملكه ی فارسی دانی بر اثر غور در متون قدیم و خاصیت برگرفتن از آن ها حاصل می شود . تتبع درمتون قدیم و «انس باموازین زبان فارسی و آثار فصیح موجود تأمل در نحوه ی تعبیر آن ها به نویسنده و مترجم قدرت آن را می دهد كه جهت بیان مفاهیم بتواند كلمات لازم را بجوید وبیابد و یا آن ها را بیندیشد در بیان مقصود در نماند .» همچنین انس با زبان فارسی به مترجم این امكان را می دهد كه مفهوم ها و معانی را در قالب كلمات تركیباتی خوش ساخت و مانوس آسان فهم ادا كند به ضرورت از مفردات و مواد و واژگان متون گذشته مدد بگیرد و بر غنای واژگان بیفزاید . ایشان درتایید گفتار، در مساوی لغــات تركیبـــات فرنگی بـــا توجه به برخي از متون بهتر فارسی معادل هایی ذكر كرده اند …
( صالح حسینی ۱۱ : ۱۳۸۰ )
او نمونه ای از « این بهره برداری شایسته بارور از ادبیات غنی و واژگان وسیع زبان فارسی» را از كتاب خانواده ی تیبو ترجمه ابوالحسن نجفی استاد بزرگ، زبان شناس، ترجمه شناس ادیب به حق فارسی دان آورده از تعبیرات و تركیباتی نمونه آورده كه« برگرفته از قبلی یان سخن ساز » است . ( ۲۷ – ۱۸ : ۱۳۸۰ ) .
در ارزش و صحت این نظر هیچ تردیدی نیست و نگارنده با تجربیات دانش جویی، ترجمه تدریس ترجمه به خاصیت ی این گفتار به خوب ی پی برده است . اما تا كنون در كلاسی مطلب ای و جایی نشنیده ام كه مواجهه ی متون ترجمه با متن مهم آن ها را توصیه كنند و خاصیتهای آن را برشمرند مگر در اشارات كوتاهی در گاهي از مصاحبه های مترجمان. حقیقت این است كه یكی از راه های آموزش زبان ادبیات ترجمه همین نوع مواجهه است . با این كار می توان بسياري از مشكلات واژگانی و نحوی زبان آموزی ترجمه آموزی را حل كرد . پژوهش گرانِ نقد مواجهه ای زبان ها و فرهنگ نویسان با مواجهه ی ترجمه با متن اصلی می توانند معادل های غنی جالبی جهت تهیه و تولید های واژگانی نحوی دو زبان پیدا كنند بر غنای كار بیفزایند . شیوه های گوناگون ترجمه را می توان از این رهگذر معرفت . نظریه ی ترجمه بدون ارجاع به عمل و بهره گرفتن از تجربیات مترجمان هیچ است عمل ترجمه را چاره ای بهتر از مدد گرفتن از نظریه نیست . نظریه های گوناگون ترجمه را می توان با عنایت به كار عملی مترجمان بهتر و آسان تر آموزش داد .
۱-۱٫روش زبان ادبیات و نقش مواجهه ی متون در آن ها
مواجهه ی ترجمه با متن مهم شخص را به زبان ادبیات هر دو زبان آشنا می سازد سبب ژرف شدن دانش زبانی ادبی او می شود . یكی از اشكالات عمده ی دانش جویان نوآموزان ترجمه دانش زبانی اندك آنان است چاره و راه حل این مشكل متن خوانی است . با خواندن متن واژگان تولید و ساخت های نحوی به طور ناخودآگاه وارد ذهن وزبان خواننده می شود . این كار احتمال دارد برترین نوع تست زبان باشد . عده ای از زبان آموزان ضعف زبان خود را می خواهند با خواندن كتاب های دستورزبان از بركردن واژگان جبران كنند . گرچه این گونه مطالعات نیز مفید است ،اما تاثیر و كارایی متن خوانی از آن ها بیشتر است . پیشنهاد ی استادان ترجمه و ادیبان به مترجمان مبنی بر مطالعه ی متون كلاسیك یا رمان وجریان معاصر با اینروش نیز عملی می شود، مضافا این كه در اینآموزش علاوه بـر زبان مادری ،امكان آشنایی بیشتر با زبان دیگر فراهم می شود . قدیم از این مواجهه ی متون ادبی با جذابیت های ویِژگزینشه خود، باعث می شود دانش جو ترجمه آموز نه تنهــا از این كار خسته نشود، بلكه كشش علاقه اش بیشتر هم بشود . اگر مترجمِ آثار ادبی فارسی به انگلیسی شخص برجسته با صلاحیتی مانند رینولد نیكلسون مولوی شناس ،آرتور جفری آربری و ادوارد براون باشد، مواجهه ی ترجمه ی آن ها با متون كلاسیك احترام فارسی نوعی نقد معتبر متن است . چنین مترجمانی تحلیل تعبیر تفسیر معتبری از متن دارند ترجمه ی آنان می تواند گره گشای درك ناشناخته ها و مبهمات تاثیر باشد . نیكلسون شرحی بر مثنوی نوشته ،اما آیا او تمام نكات این اثر را در این شرح آورده است ؟ به احتمال زیاد با بررسي ی ترجمه ی او از مثنوی ( The Mathnavi Of Jalaluddin Rumi, 2002 ) می توان نكات جدید ی را از خلال این كتاب دریافت .
۲-۱٫ ترجمه نقش مواجهه ی متون در آن
دركلاس های ترجمه به علت نفس كار گرایش های فردی استادان ترجمه، دانش جویان و ترجمه آموزان باراهنمای های محدودی آشنا می شوند . نكته ی خیلی مهم تر این است كه دانش گاه های ما جولان گاه نظریه و تئوری نظریه پردازی است و عمل و تجربه اهمیت مناسب ای در آن ها ندارد . دانش جویان معمولا بعد از فارغ التحصیلی اشتغال به كار، به جنبه های عملی رشته های می پردازند این تازه اول كار آن هاست . از طرف دیگر ،از بس سخنان ضد نقیض از استادان مختلف می شنوند یا گفتار نظری انتزاعی استادانشان را درست درك نمی كنند كه دچار نوعی سردرگمی بلاتكلیفی می شوند . مواجهه ی متون ترجمه شده با متن مهم باعث رفع گاهي از این ابهامات می شود، ترجمه آموز با كاربرد عملی نظریات ترجمه آشنا
می شود، باراهنمای ها و شیوه های گوناگون ترجمه آشنا می گردد راه و روش ترجمه را می آموزد .
از آن جا كه ادبیات محمل هنرمندی و سخن آرایی نویسندگان و شاعران است ،آثار ادبی از نظر واژگانی و نحوی بسیار زیاد غنی اند . در متون غیر ادبی و عادی تنها می توان جلوه های زبان عمومی و كلی مشترك بین همگان را یافت . زبان ادبی از آنِ خواص هنروران است ،آرایه های كلامی صنایع لفظی و معنوی زیادی در آن به كار می رود و بازتابی است از گونه ی برتر سخن پردازی . ترجمه ی ادبی همین خصوصیات را دارد . در باب نقش ترجمه های ادبی در باروری و شكوفایی زبان مقصد خیلی گفته اند . شعر نو جریان كوتاه و رمان ایرانی حاصل آشنایی ما با ادبیات غرب و عمدتا از رهگذر ترجمه بوده است . هایكوی ژاپنی از راه ترجمه به غرب و از آن جا به ایران راه خود را باز كرد . حال كه این گونه ی زبانی این قدر پربار و غنی است ، براي چه از دستاوردها سخن سازی ها سخن آرایی های ترجمه های ادبی ،در روش ترجمه بازبینی آن تعمیق هر چه بیشتر دانش ترجمه پژوهی استفاده نكنیم ؟
مترجمان ادبی معمولا افراد زبان دان و زبان آبعضی هستند كه گاه دست كمی از مولفان ندارند گاهد مانند میرزاحبیب اصفهانی احمد حاوی و به مراتب برتر و بالاتر از مولف اند . اینان خود سخن وران و سخن سازان بزرگی اند كه با زیر بم ها و ظرایف و نوادر زبان مادری خود عمیقا آشنا هستند و بر امكانات آن اشراف دارند، به ضرورت می توانند واژه ای ابداع كنند و بهتر می دانند كه چه گونه مفهوم زبان مبدا را در بهتریـن و شیواترین سلیس ترین وصریح ترین قالب زبان مادری شكل دهند. معرفت ابداعات و ابتكارات تركیبات مترجمان بهتر ادبیآموزش های گوناگون و فنون و ترفندهای زبانی مختلف ی را برای مترجم فراهم می كند .
۳-۱٫ فرهنگ نگاری نقش مواجهه ی متون در آن
فرهنگ نگاران نیز می توانند بهره های زیادی از مواجهه ی آثار مترجمان ادبی ببرند . فرهنگ هزاره تنها از هنر سه زبان شناس ادیب سود برده است، ولی اگر در فرهنگ نویسی امكان مصرف از شیرین كاری های ده ها و صدها مترجم برجسته ی زبان دان فراهم باشد، مسلما بسياري از نكات پیچیده سخت این رشته ی خطیر آشكار راه حل آن پیدا خواهد شد . برخي از متون غیر ادبی در انتها خود کلمه نامـه هایی دارند كه در آن فهرستی از معادل های فارسی اصطلاحات خارجی را می آورند . این گونه معادل ها در بدنه ی اصلی كتاب، پی نویس پانویس آن ها نیز یافت می شوند . كتاب های مرجع خیلی ی با عنوان واژگان این گونه معادل ها را در یك جا گرد می آورند بدین ترتیب ،خدمت بزرگی به فرهنگ نگاری نیز واژه گزینی و معادل یابی می كنند مانند واژگان متالورژی (مواد)، زهرا سلطان پور (۱۳۷۴) ؛ واژگان زیست شناسی، رضا فرزان پی ومهرآذر فارسی (۱۳۷۷) ؛ واژگان شیمی و مهندسی شیمی ،علی پورجوادی (۱۳۷۹) و … . برشمار این گونه كتاب های مفید مرجع روز به روز افزوده می شود . ولی این پژوهش مفید در متون ادبی ترجمه شده صورت نگرفته است . یك دلیل آن شاید این باشد كه مخاطب و استفاده كننده ی چنین كتاب هایی خیلی محدود است و در واویلای كاغذ و نشر ایران برای ناشر صرف نمی كند كه روی چاپ چنین آثاری سرمایه گذاری كند . ( در نتیجه، این كار به سازمان های پژوهشی دولتی مانند فرهنگستان زبان و ادب باید محول شود . )
صالح حسینی (۱۳۸۰) با فرهنگ مساوی های ادبی آغازگر این خدمت مناسب بوده، همان گونه كه كتاب مرجع واژگان رامدیون همت داریوش آشوری هستیم . ( اندیشه ی طرح مورد خواص مواجهه ی متون ترجمه شده با متن اصلی را مدیون همین تاثیر صالح حسینی هستم، درست به همان گونه كه او این اثر را مدیون«هم نفسی با دلیل راهی همچون ابوالحسن نجفی » بوده است .این « فرهنگ مواجهه ای که در نوع بی شبیه است – گوشه ای از تلاش مترجمان ]ادبی[ را در معادل اندیشی و مساوی یابی و ابداع واژگان باز می نماید . ] در این فرهنگ [ نزدیك به پنجاه كتاب ] ادبی [ از عبارت دو جریان كوتاه با متن اصلی مواجهه شده است » (صالح حسینی ۶-۵ : ۱۳۸۰) .
۴-۱٫ عبارت گزینی و کلمه سازی و نقش مواجهه ی متون در آن
بخش زیادی از کار های سه فرهنگستان تاریخی چهار فرهنگستان كنونی ما بر واژه گزینی و معادل سازی متمركز بوده کار های بسیار زیاد ی هم توسط ادیبان زبان شناسان و متخصصان خارج از فرهنگستان صورت گرفته است . گرچه شروع عبارت گزینی و معادل یابی به بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و ابن سینا بر می گردد، این كار از زمان تاسیس دارالفنون در ۱۲۳۰ شمسی آغازی نویافت و با تاسیس فرهنگستان ایران در ۱۳۱۴ نهادینه شد در زمان تعطیلی فرهنگستان ها هنچنان ادامه یافت . دستاوردهای حاصل از مواجهه ی ترجمه با متن اصلی ، منبعی غنی جهت دست اندركاران واژه سازی خواهد بود . از آن جا كه بخش عمده ای از کار های واژه گزینی به انفراد صورت گرفته، بهره وری از تجربیات و بر تولید و ساخته های تعداد بسياري از مترجمان بزرگ كه زبان دانان برجسته ای بوده اند اطلاعات ذی قیمتی در اختیار واژه سازان قرار می دهد.
۲٫ خاصیتهای واژگانی و نحوی روش شناختی مواجهه ی ترجمه با متن مهم
بعد از ذكر مقدماتی در مورد خواص زبانی ادبی مواجهه ی ترجمه با متن اصلی و نقش عظیم آن در تعمیق فرهنگ نگاری ،نمونه هایی از خواص واژگانی و نحوی وروش شناختی این كاررا می آوریم . این نقد ها در درجه ی اول بر طبـق مواجهه ی ترجمه های حافظ مولوی سعدی صورت گرفته است كه جهت اثبات گفته های خود از منابع دیگر یاری گرفته ام . نمونه ها به صورت پیوست در انتها مطلب آمده است . ( در متن متن از دادن ارجاع به صفحات ترجمه و متن مهم خودداری كرده ایم ولی شماره صفحات آن ها در بخش پیوست موجود است . ) ابتدا خاصیتهای واژگانی پس خاصیتهای نحوی این فرایند را تحلیل می كنیم آن گاه نمونه ای از کمک آن به آشنایی با یكی از فرایند های ترجمه را می آوریم .
